Hakem atayan yapay zeka nasıl çalışıyor? Algoritmanın sırrı

Hakem atamalarında eski sistem

Yeni sistemden önce geçmişte hakem atama ve değerlendirmelerinin nasıl yapıldığına bakmak gerekiyor. Eskiden bir gözlemci karşılaşma hakemi hakkında yazılı bir rapor düzenliyordu. Bu raporlarda ilişkilerin ön plana çıktığı ve kayırma yapıldığı iddiaları vardı. Hakemlerin bir sezon içinde başarılı olup olmadığına dair tamamen kanaate dayalı bir sistem bulunuyordu.  Bu da hakem atamalarında bazı takımlar lehinde ve aleyhinde mesaj verildiğine dair kanı oluşturuyordu. 

Büyükekşi hakemlerle ilgili ne yaptı? 

TFF Başkanı Mehmet Büyükekşi, göreve geldikten sonra sistemin ölçülebilir olması için çalışma başlattı. Daha önceden hakemler hakkında bir data bulunmaması nedeniyle bütün hakemler tabiri caizse sezona başlangıç noktasında ve aynı sırada başladı. 

Yapay zeka nasıl hakem atıyor?

Şimdi madde madde hakemlerin nasıl atandığına bakalım... 
* Süper Lig'in ilk haftasında bütün hakemlerin datası sıfırdı. İlk üç hafta Süper Lig'de görev yapabilecek bütün hakemlere sırayla maç verildi. 
* Her karşılaşmanın ligdeki durum, geçmişte yaşananlar bunun gibi kriterlerle göre önem derecesi belirleniyor. Önem derecesine göre maçı yönetecek hakemler arasından seçimi yapay zeka yapıyor. Karşılaşmalar çoğaldıkça hakemlerin notlarına göre sistemin daha iyi işleyeceği belirtiliyor.
* Hakemler maça atanırken bazı kıstaslar bulunuyor. Mesela bir kentin hakemi aynı kent takımının maçını yönetemiyor. 
*  Bir hakem maçını yönettiği bir takımın karşılaşmasına 3 hafta geçmeden atanamıyor. 
* Karşılaşmayı iyi yöneten hakem bonus puan kazanıyor. Maç listesinde yer almaya devam ediyor. Bu kendisine hem yeni maç hem de para ödüllendirmesi olarak geri dönüyor.
*  Hata yapan hakem ise cezaya giriyor. Maç yönetmediği için sadece aylık maaşıyla yetiniyor.

Hakemlerin başarısı nasıl ölçülüyor? 

*  Hakemleri değerlendiren gözlemciler konusunda radikal bir değişikliğe gidildi. Artık maçlarda birisi Riva'da olmak üzere iki gözlemci görev yapıyor.
* Hakemleri değerlendiren raporlama sistemi tamamen değiştirildi. Artık gözlemciler yüzlerce sorudan oluşan ve her gözlemciye ortak olarak verilen formu dolduruyor. Bu da hakemlerin öznel değil istatistik olarak değerlendirmesini sağlıyor.
*  Gözlemcilerin doldurdukları formdan hakeme verilen notu yapay zeka otomatik olarak belirliyor. Yani gözlemciler kendileri not vermiyor.
* Riva'da bulunan ve karşılaşmayı yerinde takip eden gözlemcilerin verdiği notlar arasında yüzde 15'lik bir sapma varsa Merkez Hakem Komitesi Başkanı devreye giriyor. MHK Başkanı maçı değerlendiriyor. Hata yapan gözlemci aynı hakem gibi ceza alıyor ve maçlara bir süre atanmıyor.  Ayrıca bu data sistemine işleniyor. 
* İlk 2 haftada oynanan 18 maçta  sadece bir karşılaşmada iki gözlemci bir hakemi farklı değerlendirdi. Orada da MHK Başkanı Sabri Çelik, karşılaşmayı tekrar izleyerek hatalı not veren gözlemciyi cezalandırdı.

* Hakemlerle ilgili tüm veriler bilgisayara yükleniyor ve buna göre performans derecesi ortaya çıkıyor. En formda hakemden en formsuz olanına hakem sıralaması bu şekilde oluşuyor

Süper Lig hakemlerine alttan destek

Sakatlıklar nedeniyle 25'ten 19’a düşen Süper Lig kadrosuna kasım ayına kadar TFF 1. Lig’den takviye gelecek. TFF ve MHK, VAR'daki Süper Lig hakemleri yerine alt klasman hakemleri tercih etti. 

VAR ile saha hakemleri bu yüzden ayrıldı

Bunun altında yatan neden ise bu sezon VAR ile sahada olan hakemler tamamen ayrılması kararı. Yeni TFF ve MHK'ye göre geçtiğimiz sezonlarda VAR ve saha hakemleri duygularını işlerine karıştırdı. Bu sezon alınan kararla VAR'da kıdemli kıdemsiz hakem tartışması bitti. VAR hakemleri eskiden aynı hafta içinde 3-4 karşılaşmada görev alabiliyordu. Bu uygulama hataları arttırdığı gerekçesiyle kaldırıldı. 

TFF Başkanı ısrarla niye 14 Kasım'ı işaret ediyor? 

TFF başkanı Mehmet Büyükeşki, hakem seminerinde yaptığı konuşmada hakem konusunda isyan eden kulüplere sitemde bulunarak 14 Kasım tarihi işaret etti.  Dünya Kupası nedeniyle bu sezon 14. hafta sonunda devre arasına girecek. Bunun 14 Kasım'a kadar olan süre içinde oynanacak 14 karşılaşmada hakemlerin performans bilgileri toplanacak. 

Klasman seçimlerinde öznel değil bilgiyle karar

Hakemlere yapılan 8 Mart operasyonunda aralarında Cüneyt Çakır, Fırat Aydınus, Ali Palabıyık gibi isimlerin de bulunduğu hakemler klasman dışı bırakmıştı. Görevden el çektirilen hakemler Tahkim Kurulu'na giderek değerlendirmenin öznel olduğunu belirterek haklarını geri kazandılar. TFF ve MHK'nın mevcut hakemlerin yüzde 30'unu klasman dışı bırakma hakkı bulunuyor. Bu da 14 Kasım'dan sonra listede bulunan 8 hakemin değişebileceği anlamına geliyor. TFF Başkanı Büyükekşi, klasman değişikliği kararını verirken elindeki istatiksel bilgileri kullanacak. Yani kulüp başkanlarının isteğine göre değil toplanan verilere göre karar alınacak. Böylece klasman dışı kalan hakemler Tahkim'e giderse karar verilerle savunulacak.