Genetik analiz yapan takım 1-0 önde başlar

Doç. Dr. Korkut Ulucan

Şunu: Spor akademileri ile işbirliği yapma zorunluluklarını. Neden, cevabı basit: Bilimsel gelişmelerden geri kalmamak ve kısa zamanda dopingsi başarılar kazanabilmek için.

Antrenman metotları dijitalize, yeni yöntemlere ihtiyaç var

Antrenmanlar eskiye kıyasla çok değişti, birçok antrenman metodu artık demode olmuş durumda ve dahası bilimsel olarak yararlı olmadıkları saptandı. Sporcuların daha iyi performans vermeleri için akıllı uygulamalar var artık; ne zaman ne kadar koşmuş, sahanın neresinde daha fazla bulunmuş, ısı haritaları vs. bunların hepsi günümüz sporunda fark yaratıyor. Ancak bir uygulama daha var ki bu da ayrıca fark yaratıyor, o da sporcuların yapılarına göre antrenman modellerinin geliştirilmesi.

Günümüz tıp uygulamaları artık kişiye özel değerlendirilmeli, her hasta da kendi yapısına göre tedavi edilmeli. Tıpkı sporda da olması gerektiği gibi... Sporcunun bireysel özelliklerine göre antrenmanlar düzenlenmeli, ancak takım sporlarında taktiksel antrenmanlarda tabii ki herkes bir arada olacak. Sporcuların atletik performanslarının gelişmesi takım halinde olamaz, ancak bireysel anlamda olur.

Genetik özelliklerin önemi

Bireysel antrenmanlarda genetik faktörler antrenörlere veya performans birimlerine muazzam destek sağlar. Düşünsenize bir sporcuda patlayıcı güç genleri, dayanıklılığa neden olan genlere göre daha fazlaysa, dayanıklılık anlamında alabileceğiniz verim kısıtlı olacaktır. Dahası belki de aşırı zorlanmayla beraber sakatlıklar veya kalp- damar problemleri beraberinde gelecektir. Bu sporculardan birim zamanda daha fazla verim alabilmek için patlayıcı güç odaklı antrenmanlarının daha yoğun gerçekleştirilmesi gerekecektir, ama önce hangi gen kombinasyonları var, onları saptamak gerekmektedir.

Başlık sizleri yanıltmasın, bu özel bir gen değil, hepimizde bulunan bir gen. Bu genin bir formu (alleli) tendon yapılarına etki ederek tendon yapılarının daha düzensiz olmasını sağlar, bu da sporcularda sakatlıklara karşı yatkınlık sağlar. Ancak hemen belirtmemde yarar var, bu sakatlıklar darbeye bağlı olmayan sakatlıklar. Peki nasıl oluyor bu düzensizlik? Normalde kollajen molekülleri tendonlarımızda ve kasları kemiklere bağlayan yapılarda bulunan moleküllerdir. C vitamini eşliğinde hücrelerimizde sentez edilir. Sporcularda bu sentez hızı daha fazla ise ve tendon yapıları ne kadar çok yıpranırsa, metabolizma hızının da yüksek olmasına bağlı olarak o kadar çok sentez edilir. Bu gende bazı değişiklikler olabilmektedir. Bu değişikliklere bağlı olarak sentezlenen moleküllerde düzensizliklere neden olabilecek bazı varyasyonlar, tendonların olması gerektiğinden daha az kuvvetli olmasına neden olacaktır.

Bugüne kadar yaptığımız çalışmalarda Türk sporcularda bu gen varyasyonlarının bulunduğunu gösterdik. Hatta genç futbolcularda yaptığımız çalışmalarda 2 sezon boyunca 2 ve daha üzeri sakatlanan sporcularda, sakatlanmayan sporculara göre bu gen varyantı daha fazla oranda bulunuyordu. Hatta daha önce Eskişehirspor'da Fuat Çapa önderliğinde yaptığımız bir çalışmada, sık sakatlanan bazı sporcuların antrenman programlarında yapılan ufak değişiklikler ile zor geçen sezonu sakatlanmadan geçirdiklerini gözlemledik. Ne kadar önemli sonuçlar ve uygulamalar ve takımın kazancı, sporcusundan alınan daha fazla verim.

Sporcuların en çok korktuğu olay veya en çok sordukları soru bu. "Eğer bende bu gen varsa kulüp bana yatırım yapmaz mı?" Eğer sporcu kardeşimiz çalışkan ve yetenekli ise tabii ki yatırım yapacak. Sadece sakatlığa yatkınlık alleli bulunan sporcu kardeşimiz hayatında biraz değişiklikler yapacak. Ne gibi? Örneğin müsabakalarda önce mutlaka çok iyi ısınacak ve antrenman ve müsabaka sonlarında çok iyi soğuma çalışmalarını yapacak, hem de şakası olmadan.

Ortalamanın biraz üzerinde dinlenmesi gerekecek ve özellikle vitamin bakımından zengin renkli besinler yemesi gerekecek. Ancak en önemlisi, belki antrenman periyotlarında bazı ufak değişiklikler yapılacak. Antrenman zamanı 10-15 dakika azaltılabilir veya yoğun idmanların olduğu günlerde belki aralara bazı izin günleri konabilir. Bu uygulamaların örnekleri var mı, tabi ki var, hem de çok iyi bildiğimiz ve yaşına göre halen performanslı oynayan bazı sporcularda.

Daha önce 'Şampiyon Geni' kitabımda da bahsetmiştim. İngilizler, özellikle olimpiyat sporcularına sakatlıklar ile ilgili analizleri yaptırıyor. Amaçları belli, verimli antrenman ve sakatlık bahanesi ile şampiyonaları kaçırmamak. Hintli kriket sporcuları da aynı şekilde bu tip analizleri yaptırdıklarını belirtiyor. Futbolda ise Barcelona futbol takımı bu analizleri yaptırıyor sporcularına, tıpkı Liverpool ve Manchester City U19 takımlarının yaptırdıkları gibi.

Bu analizler bizde de zorunlu olmalı

Bu analiz sonuçları milli takım veya federasyon bünyesindeki tüm sporculara yapılarak antrenman programları belirlenmeli. Bugün sadece sakatlık bakımından olayı irdeledik, sporcu da hangi gen olursa olsun, ona göre yaklaşım ve antrenman modelleri var, yeter ki kulüpler veya federasyonlar bu tip uygulamaları daha çok benimsesinler. Bu sayede sporcuların verimi de artacak ve en önemlisi şampiyona öncesi veya önemli bir müsabaka öncesi sakatlıktan dolayı şampiyonayı veya müsabakayı kaçırmayacak.

Marmara Üniversitesi/ Üsküdar Üniversitesi Öğretim Üyesi

Spor Genetiği Uzmanı

korkutulucan@hotmail.com